İnsanların Melekler Ahlâkını Elde Etmek İçin Yaratıldığını Nereden Biliriz?
“İnsanda hayvan, canavar, şeytan ve melek sıfatları mevcut olunca, melek cevherinin asıl, başkasının yabancı olduğunu ne ile biliriz? Ve yine insanın melekler ahlâkını elde etmek için yaratıldığını, diğer sıfatlar için yaratılmadığını nereden biliriz?” diye sorulursa, cevaben deriz ki:
Bu, şununla anlaşılır: İnsanın hayvan ve canavarlardan daha şerefli ve kâmil olduğu açıktır. Çünkü diğer hayvanlarda mevcut olan haller, insanda da mevcuttur. Fakat, insandaki kemâl ve olgunluk hayvanlarda yoktur. Her şey yükselmenin sonunda kendisine verilecek kemâl için yaratılmıştır. Bu onun son derecesidir.
Bunu bir misâl ile açıklayalım: At, eşekten üstündür. Çünkü eşek yük çekmek için yaratılmıştır. At ise harpte cihad da ona binip her tarafa koşup dolaşmak için yaratılmıştır. Bununla beraber ona da eşek gibi yük taşıma gücü verilmiştir. Üstelik ona süratli yürüme ve koşma da verilmiştir ki, bu eşeğe verilmemiştir. Eğer at kendi kemâlinden aciz olursa, onun sırtına palan vururlar ve eşek seviyesine indirirler. Bu onun için noksanlık ve perişanlık olur.
Bunun gibi kimi insanlar, insanın; yemek, uyumak ve cinsi münasebette bulunmak için yaratıldığını sanırlar ve bunun için de bütün ömürlerini bu işlerle geçirirler. Bazıları da, insanın, galebe, istila, kahır için yaratıldığını zannetmişler. Bu düşünceler apaçık yanlıştır. Zira yemek, çiftleşmek, şehvetin arzusudur. Bu ise hayvanlara da verilmiştir. Öküzün yemesi, serçenin çiftleşmesi, insanlarınkinden daha fazladır. O hâlde insan onlardan nasıl daha üstün olabilir? Galebe ve istilâ etmek gazap ile olur. Bu ise, yırtıcı canavarlara da verilmiştir.
O halde hayvanlara ve yırtıcılara her ne verilmiş ise, insana da verilmiştir. İnsanlara fazla olarak bir de kemâl verilmiştir ki, o, akıldır. Allah Teâlâ’ya onunla tanır, bütün acayip işlerini onunla anlar, onunla kendini gazap ve şehvetin elinden kurtarır. Bu ise, meleklerin sıfatıdır. Bu sıfat ile yırtıcı hayvan ve diğer hayvanlara üstün gelip, galip olur. Akıl sebebi ile, yeryüzünde mevcut olan her şey, onun emrine girer. Bunun için Allah Teâlâ buyurur ki,
“O, göklerde ve yerde olanların hepsini sizin emrinize vermiştir.” (Casiye sûresi, âyet:13)
O hâlde insanın hakikati akıldır. Zirâ insanın kemâl ve şerefi akılladır. Diğer sıfatları ve başka halleri yabancı ve emanettir. Hepsi hizmetçi olarak gönderilmiştir. Bu sebeptendir ki, öldüğü zaman ne gazap kalır, ne de şehvet… Belki ancak insanın kendisi kalır. O da ya Allah’ın marifetiyle süslenmiş nurlu bir cevherdir, melekler şeklinde olup mele-i âlâda (ruhlar aleminde) meleklerin arkadaşı olur, daima Allah Teâlâ’nın huzurunda olup,
“Güçlü hükümdarın katında yüksek bir derecede cennetlerde nur içindedir.” (Kamer Sûresi, âyet:55)
âyetin şümulüne girenlerin derecesine erişir yahut karanlıklarda kalarak baş aşağı düşer. Karanlık ve zulmetli olursa, günahlar ile paslandığı içindir. Başaşağı oluşu, dünya ile ünsiyet peyda edip rahatlık yolunu tutmasındandır. Bu dünyada şehvet, gazap ve nefis lezzetlerini bırakmayıp dünyaya sarılmasıdır. Böyle olan kimse de ruh âleminde başaşağı olur.
“Suçluları Rablerinin huzurunda, başları öne eğilmiş olarak; Rabbimiz, gördük, dinledik, artık bizi dünyaya geri gönder de iyi işler işleyelim; doğrusu kesin olarak inandık derlerken bir görsen!” (Secde Sûresi, âyet:12)
âyet-i kerÎmesinin mânası, zikr olunan haldir. Bu hâl üzere olanlar, siccin defterinde (şeytanların, kafirlerin ve günahkârların adlarının yazılı olduğu defterde) şeytanlarla beraber olur. Siccînin be demek olduğunu herkes bilmez. Bu sebep ile “Siccînin ne olduğunu sen nereden bilirsin” buyurulmuştur.
Kaynak; İmam Gazali, Kimyayı Saadet, 1.Cilt, syf:31-33
