Ümmü Gülsüm (r.anha), Peygamberimizin azılı düşmanı Ukbe bin Ebî Muayt’ın kızıydı. Hz. Osman’ın “anne bir” kız kardeşiydi. Mekke’deyken Müslüman olmuş ve Peygamberimize biat etmişti.

Ümmü Gülsüm’ün (r.anha) annesi, Ervâ binti Kureyz’di. O da İslamiyet’in ilk yıllarında Müslüman olma saadetini kazanmıştı. Ervâ’nın (r.anha) annesi Beyzâ, Peygamberimizin halası oluyordu.

Hz. Ümmü Gülsüm, İslamiyet’i kabul ettiği için, başta babası olmak üzere müşriklerin işkencelerine maruz kaldı. Dinden dönmesi için baskı yapıldı. Fakat bunların hiçbirine aldırış etmedi. İnancından zerre kadar taviz vermedi. Günler acı ve ıstırapla geçiyordu. Yıllar böylece akıp gitti.

Peygamberimiz, Müslümanlarla birlikte Medine’ye hicret etti. Ümmü Gülsüm de hicret etmek istiyordu, fakat babası izin vermediğinden Mekke’de kaldı. Onun için asıl acı ve ıstırap bundan sonra başlıyordu. Çünkü tek teselli kaynağı Peygamberimiz, artık Mekke’de yoktu. Ümmü Gülsüm (r.anha) öz yurdunda âdeta gurbet hayatı yaşıyordu. Bu gurbetin çabuk bitmesi için Cenâbı Hakk’a dua ediyor, hicret için fırsat kolluyordu. Fakat beklediği fırsatı bir türlü bulamıyordu.

Bu sıkıntıya yedi yıl daha tahammül etti. Nihayet bir gün Cenâbı Hak bu fırsatı ona lütfetti. Her gün gittiği yere gidiyormuş gibi, Mekke’den ayrıldı. Fakat asıl niyeti, Medine’ye hicret etmekti. Bu yolda karşılaşacağı sıkıntılara şimdiden razıydı.

Evet, Ümmü Gülsüm (r.anha), Allah ve Resûl’ü uğrunda annesinden, babasından ve memleketinden ayrılıyordu. Bundan dolayı üzülmüyor, Resûlullah’a kavuşmayı büyük bir saadet olarak görüyordu. Uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra Medine karşıdan göründü. Ümmü Gülsüm’ün kalbi heyecandan çarpmaya başladı. İçi içine sığmıyordu. Bir an Mekke’deki sıkıntılı günlerini düşündü. Fakat bundan elem değil, büyük bir lezzet duydu. Çünkü o günler sıkıntılarıyla birlikte geride kalmış, yerini güzel günlere bırakmıştı. Bunun sürurunu yaşıyor, bu nimetinden dolayı Cenâbı Hakk’a şükrediyordu. Bu düşüncelerle Medine’ye giren Ümmü Gülsüm (r.anha), müminlerin annesi Ümmü Seleme’nin (r.anha) yanına misafir oldu. Ümmü Seleme validemiz ona ikramda bulundu.

Peygamberimiz evde yoktu. Ümmü Gülsüm (r.anha) endişeli bir bekleyişin içine girdi. Çünkü bir müddet önce Peygamberimizin müşriklerle yaptığı Hudeybiye Anlaşması’nın maddelerinden birisi de, Müslüman olup Medine’ye gelenlerin tekrar müşriklere iade edilmesini esas alıyordu. Bu madde gereğince, Müslüman olarak Resûlullah’a sığınan Ebû Cendel ile Ebû Basir’i (r.a.) Peygamberimiz müşriklere iade etmişti. Ümmü Gülsüm (r.anha) kendisinin de iade edilmeyeceğinden emin değildi. Bu endişesini Ümmü Seleme’ye (r.anha) şöyle açtı:

“Resûlullah’ın, Ebû Cendel ile Ebû Basir’i geri çevirdiği gibi beni de geri çevirmesinden korkuyorum! Ey Ümmü Seleme, kadınların hâli erkeklerin hâli gibi değildir. Mekke’den ayrılışımın üzerinden sekiz gün geçti. Şimdi onlar beni arayacaklardır.”

Ümmü Gülsüm’ün heyecanlı bekleyişi devam ederken, Peygamberimiz geldi. Ümmü Seleme (r.anha) durumu Resûlullah’a haber verdi. Resûlullah da bu fedakâr sahabisine “Hoş geldin!” dedi. Bu arada Ümmü Gülsüm’de (r.anha) heyecan son haddine gelmişti. Kalbi “küt, küt” atıyordu. Resûlullah’a durumunu arz etti: “Yâ Resûlallah, ben dinim uğrunda hicret ederek sizin yanınıza geldim. Beni koruyun, müşriklere geri çevirmeyin. Onlara iade ederseniz bana işkence ederler, dinimden döndürmeye çalışırlar! Ben nihayet bir kadınım, işkenceye dayanamam. Bilirsiniz ki, kadınların hâli zayıfların hâline benzer.”

Peygamberimiz onu dinledikten sonra, “Yüce Allah muhakkak kadınlar hakkında ahdi bozar, hükümsüz bırakır.” buyurarak onu rahatlattı. Nitekim biraz sonra, “imtihan edilen kadın” manasına gelen Mümtehine Sûresi’nin 10. âyeti nazil oldu. Bu âyeti kerimede Cenâbı Hak şöyle buyuruyordu:

“Ey iman edenler! Mümin kadınlar muhacir olarak size geldiklerinde kendilerini deneyin. Allah onların imanlarını çok iyi bilir. İmtihan sonucunda mümin olduklarını anlarsanız, onları kâfirlere geri çevirmeyin. Artık mümin kadınlar kâfirlere helal değildir. Onlar da bunlara helal değildir.”

Vahiy tamam olunca Peygamberimiz onu Ümmü Gülsüm’e (r.anha) müjdeledi. Hz. Ümmü Gülsüm için bundan daha sevindirici bir haber olamazdı; sevinçten ağladı…

Bunlar olup biterken, babası onun Medine’de olduğunu öğrendi. Oğulları Velid ile Ümâre’yi hemen Peygamberimize yolladı. Bunlar Medine’ye gelip Resûlullah’ı buldular, “Aramızdaki anlaşmaya göre Müslüman olanları bize iade edecektin. Bunu yerine getir. Kız kardeşimizi bize teslim et!” dediler. Peygamberimiz (a.s.m.), “Cenâbı Hak o şartın hükmünü kadınlar hakkında bozdu.” buyurdu. Ümmü Gülsüm’ü onlara vermedi. Velid ile Ümâre daha fazla ısrar etmediler. Mekke’ye dönüp durumu müşriklere bildirdiler. Onlar da seslerini çıkaramadılar.

Ümmü Gülsüm (r.anha) evli değildi. Medine’de kalması kesinleşince büyük sahabilerden Zübeyr bin Avvam, Zeyd bin Hârise ve Abdurahman bin Avf (r.a.) ona evlenme teklifinde bulundular. Ümmü Gülsüm (r.anha) durumu kardeşi Hz. Osman’la istişare etti. Hz. Osman da bunu Resûlullah’a sorması tavsiyesinde bulundu. Peygamberimiz onun Zeyd bin Hârise ile (r.a.) evlenmesini uygun buldu ve onları evlendirdi. Hz. Zeyd ile Ümmü Gülsüm birlikte mesut bir hayat yaşadılar.

Fakat evlilikleri uzun sürmedi. Çünkü Hz. Zeyd, Mute Savaşı’nda şehit düştü. Ümmü Gülsüm (r.anha) kadere rıza gösteren biriydi. Cenâbı Hak’tan gelen her şeye razıydı. Kocasının şehit olmasını sabır ve metanetle karşıladı.

Bir müddet sonra Ümmü Gülsüm’ün (r.anha) annesi Ervâ da (r.anha) Medine’ye hicret etti. Bu hem Peygamberimizi, hem Hz. Osman’ı, hem de Ümmü Gülsüm’ü (r.a.) çok sevindirdi. Kısmen de olsa aile yeniden bir araya gelmişti. Ervâ (r.anha), Hz. Osman’ın hilafeti devrinde vefat etti. Cenaze namazını Hz. Osman kıldırdı ve onun için, “Allah’ım, annemi bağışla! Allah’ım, annemi bağışla!” diye dua etti.

Resûlullah’ın sohbetinden feyizler alan Ümmü Gülsüm (r.anha), Peygamberimizden birkaç tane de hadis rivayet etti. Bunlardan birisinin meali şöyledir:

“İnsanların arasını düzeltmek için, aslı olmasa bile hayır konuşan, güzel söz söyleyen ve bunları birinden diğerine taşıyan kimse yalan söylemiş olmaz.”