Binden fazla hadis rivayet eden sahabilere denir. Çok hadis rivayet edenler için de kullanılır.
Hadis: Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in sözleri, fiilleri, takrirleri onaylamaları ve halleridir. Sünnet diye de isimlendirilir. Kur’an’dan sonra dinin ikinci kaynağı olduğu hakkında ittifak vardır. Asrı Saadet’te Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in kendisi, Müslümanlar için dinin kaynağı iken, vefatından sonra bu görev onun hadislerine geçmiştir.
Bu sebeple hadis ilmi, Allahu Teâlâ’ya yaklaşmaya vesile olan en faziletli ilimlerden biridir. Çünkü bu ilim, Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’nin yolunu anlatarak diğer ilimlere kaynaklık eden bir ilimdir.
Hadis ilmi, tarifinden de anlaşıldığı gibi diğer dini ilimler içinde kapsamı en geniş olanıdır. Kur’an ayetlerinin 6236 olduğu düşünülecek olursa, hadislerin tekrarlarla birlikte yüz binlerle ifade edilmesi bunu göstermektedir. Kur’an’ın ve ona bağlı olarak dinin doğru anlaşılabilmesi için gerekli en detaylı bilgiler hadislerde bulunmaktadır.
Fıkhi içtihatların kaynağı hadisler olduğu gibi, tefsir ilminin en doğru yorumları, ayetlerin iniş sebepleri, nasıh mensuh gibi birçok bilgiler hadislerde yer almaktadır. Bunlara ilaveten Allah’ın sıfatları, evrendeki mahlukat, ölüm ve sonrasındaki karşılaşılacak durumlar, Nebiler ve önceki ümmetlerin kıssaları, bizzat Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in yaşantısı, cihadları, hükümleri, mucizeleri, hutbeleri, aile fertleri, onların faziletleri vb. gibi pek çok ayrıntı ancak hadislerde mevcuttur.
Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem), sağlığında hadis öğrenim ve öğretimini teşvik etmiştir.
1) Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
“Benden bir ayet de olsa tebliğ edin, hadislerimi nakledin ve benim adıma yalan söylemeyin!”
Hatibu’lBağdadi Şerefu Ashabi’lHadis 13, 15
2) Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
“Sizden burada bulunanlar bulunmayanlara tebliğ etsin!”
Buhari 4096, Müslim 1679/29
3) Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
“Allah, benim sözümü işitip de benden işittiği gibi başkasına tebliğ eden kişinin yüzünü ağartsın!”
Tirmizi 2795, İbni Mace 232
Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) sadece teşvik etmekle kalmamış, hadislerine ilgi duyanlar hakkında şöyle demiştir:
“Allah’ım! Benden sonra gelip hadislerimi ve sünnetimi rivayet ederek insanlara öğreten halifelerime rahmet et!”
Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) bu şekilde dua etmiş ve onları ‘halifelerim’ diye nitelendirerek onore etmiştir.
Şerefu Ashabi’lHadis 31
Şüphesiz ki hadis rivayetinde ilk ve en önemli tabaka sahabe tabakasıdır. Onlar gerek Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) hayattayken, gerekse vefatından sonra hadislerin muhafazası ve duydukları şekliyle harfi harfine rivayeti için harikulade gayret sarfetmişlerdir.
Onların bu gayretleri, hata yapma korkusuyla fazla rivayetten kaçınmaları, ravilerin durumlarını titizlikle araştırmaları ve hadisi, bizzat Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den işiten sahabiden almak için uzun ve meşakkatli yolculuklara katlanmaları gelecek nesiller için örnek olmuş ve bu ilme temel teşkil etmiştir.
Şüphesiz ki bu titizliğin sebebi; sahabilerin, nakledecekleri her hadisin her bir harfinin ümmet için ne büyük bir öneme sahip olduğunun bilinci içinde olmalarıdır. Hatta İbni Ömer ve İbni Abbas (Radiyallahu Anhuma) gibi pek çok sahabi, hadisin manasını değiştirmeyecek tarzdaki lafızların yer değiştirilmesi, eş anlamlı iki kelimeden birinin diğerinin yerine kullanılması gibi hatalara dahi müsamaha göstermiyorlardı.
Darimi 1/31/324, Hatib ElKifaye fi İlmi’rRivaye 176, Müsned 2/88, Tabakat 2/373
Sahabenin hadis rivayetindeki ihtiyatlarının en belirgin göstergesi, az hadis rivayet etmeleri ve mecbur kalmadıkça rivayette bulunmamalarıdır. Muksirundan olan Ebu Hureyre, İbni Ömer ve Ebu Said elHudri gibi sahabilerin çokça rivayetten kaçındıkları bilinen bir gerçektir.
İbni Mace 25, 26, 29, Darimi 1/28/278, 279, 283, 284
Sahabilerin kendileri çok hadis rivayetinden kaçındıkları gibi, başkalarını da bundan menederlerdi. Bunların başında da dört Raşit Halife gelmektedir.
İbni Mace 28, Ahmed Kitabu’lİlel 62, 63, Şerefu Ashabi’lHadis 88
Hadislerin muhafazası için sahabe tarafından benimsenen diğer bir tedbir de rivayet edilen hadislerin kabulünde gösterdikleri ihtiyattır. Bu ihtiyat şahit istemek, yemin ettirmek vb. şekillerde uygulanmıştır. Özellikle Raşit Halifelerin hadis kabulündeki titizlikleri çok tesirli olmuştur.
Buhari 6190, 6601, Müslim 1683/39, Ahmed 1/67, 68
Sahabenin, hadislerin kabulüne dair yukarıda zikredilen tatbikatları onların daimi tutumları değildi, bunları ihtiyaç olduğunda yapıyorlardı. Çünkü gayeleri kesin kanaate ulaşarak mutmain olmak, gelecek kuşaklara örnek olmak ve hadislerin gelişi güzel rivayet edilmesine mani olmaktı.
Bütün bu ihtiyatların uygulanmasıyla ehil olmayanlara ve dini tahrif etmek isteyenlere meydan verilmemiş ve büyük oranda arzulanan neticeye ulaşılmıştır.
Bu işe ehil olanlar ise Allah’ın kendilerine verdiği bu nimeti iyiye kullanarak ümmetin hayrına olmak üzere hadisleri dinlemiş, ezberlemiş ve işittikleri gibi kendilerinden sonra gelenlere aktararak vazifelerini hakkıyla yapmışlardır, Allah onlara hayırla karşılık versin!
Sahabeden en fazla rivayette bulunanlara çokça yapanlar, çoklaştıranlar manasında muksirun en çok rivayette bulunanlar’ denilmiştir. Muksirun sahabiler 9 kişidir ki, İbnu’lCevzi’nin Müsnedü’lBaki adlı eserinde bildirdiği gibi onların isimleri ve rivayet ettikleri hadis sayısı şöyledir:
1) Ebu Hureyre Radiyallahu Anh 5374 hadis
2) Abdullah ibni Ömer Radiyallahu Anh 2630 hadis
3) Enes bin Malik Radiyallahu Anh 2286 hadis
4) Aişe binti Ebu Bekir Radiyallahu Anh 2210 hadis
5) Abdullah ibni Abbas Radiyallahu Anh 1660 hadis
6) Cabir bin Abdullah Radiyallahu Anh 1540 hadis
7) Ebu Said elHudri Radiyallahu Anh 1170 hadis
8) Abdullah ibni Mes’ud Radiyallahu Anh 848 hadis
9) Abdullah bin Amr bin As Radiyallahu Anh 700 hadis
