Gıybeti Mübah Kılan 6 Özür
Bil ki, yalan haram olduğu gibi, gıybet de haramdır. O halde gıybet ihtiyaç olmadıkça helal olmaz. Gıybeti mübah kılan özürler altıdır:
Birinci Özür: Sultan, yahut kadının huzurunda kendisine yapılan zulmü şikayet etmek, yahut yardım umduğu kimsenin huzurunda şikayet etmektir. Ama mazlumun, kendisine yapılan zulmü, fayda ummadığı kimseye anlatması caiz değildir. Birisi İbni Sirin’in huzurunda Haccac’ın zulmünü anlattı. İbni Sirin: ”Hak Teala insanların hakkını Haccac’tan aldığı gibi, Haccac’ın hakkını da kendisini gıybet edenden alır.” dedi.
İkinci Özür: Bir yerde gördüğü kötülüğü, onu kaldırabilecek kimseye haber vermektir. Hazreti Ömer, Numan’ın yanından geçerken selam verdi. Nu’man cevap vermedi. Ömer bunu Hazreti Ebubekir’e anlattı ki, ona bu hususta bir şeyler söylesin. Buna gıybet demediler.
Üçüncü Özür: Fetva sual etmektir. Mesela kocam, yahut babam, yahut filan kimse şöyle yapıyor diye sual etmek. Gerçi bu mertebeye ruhsat vardır. Ama en iyisi adını söylemeye ruhsat var ise de, adını söylemeyip böyle bir kimse hakkında ne dersin? diye sual etmektir. Zira adını açıklamakla müftünün kalbine bir şey gelebilir. Ebu Süfyan’ın karısı Hint, ”Ebu Süfyan bahil bir adamdır, evladımın nafakasını tam vermiyor. Ona bildirmeden malından bir şey alsam, caiz midir?” dedi. Resulullah: ”Kifayet miktarı almak caizdir.” buyurdu.
Gerçi bahilik sıfatını ve evlada zulüm etmek sıfatını anlatmak gıybet olur, fakat fetva özrü ile Resulullah caiz gördü.
Dördüncü Özür: İnsanlar şerrinden korusun diye birini tanıtmak (onu tanıtmak) Mesela bidatçi ve hırsızlara güvenmek isteyenlere onları tanıtmak, yahut bir kadınla evlenmek isteyene, bir köleyi satın almak isteyene onların kusurunu söylemek. Öyle ki gıybet etmese, o kimse ondan zarar görecek. Onun için bu gıybeti yapmak daha iyidir. Zira gizlemek Müslümanlara hıyanet olur. Nitekim tezkiye talep olunanlara ve şahitlere ta’n etmek caizdir. Peygamberimiz buyurur ki:
”Fasıkta bulunan kötü sıfatları açıklayın ki, insanlar ondan sakınsınlar.” Bu da açıklama yapılmadığı takdirde bir zarar ihtimali olan yerde caizdir. Ama böyle olmazsa, caiz olmaz. Demişler ki, üç kimsenin gıybetini yapmak caizdir:
Zalim sultanın, bid’atçinin ve açıktan fasıklık yapanın. Bunların gıybetinin caiz olmasının sebebi şudur ki, bu üç sınıf kendi ayıplarını örtmez. Onun için başkasının söylemesinden de acı çekmezler.
Beşinci Özür: Bir kimsenın bilinen lakabı, ayıbını bildiriyorsa ve bilinen bu lakabı ile rencide olmuyorsa, o adıyla ondan bahsetmek ve gıybet caizdir. Mesela, kör, aksak ve benzerleri gibi. Ama en iyisi, mesela; köre, görmeyen yahut gözü kapalı ve buna benzer mümkün tabirleri söylemektir.
Altıncı Özür: Ayıbın izhar edip, pervasızca yapanlar, hayasızlar, meyhanecilik yapıp fasıklığı açıktan yapanlar, gasıb zalimler, çalgıcılar ve bütün halktan korkmayan ve halktan utanmayan kimseler gibi şahısların gıybetinde mahzur yoktur.
Kaynak; İmam-ı Gazali, Kimyayı Saadet, 2. Cilt, sayfa: 577, 578.
Gıybet Sadece Dil İle Mi Olur?
