Satranç oynamanın İslami hükmü nedir? Zihni çalıştırmak için oynanabilir mi?
Satranç Hint kaynaklı, çok eski bir oyun olmakla beraber, Müslümanlar onu Ömer Efendimizin halifeliği döneminde, İran kanalıyla öğrenmişlerdir. Yani satranç Resulullah aleyhisselatu vesselam döneminde Müslümanlar arasında bilinmemekte idi. Bu yüzden çoğunluğa göre Resulullah Efendimiz satranç hakkında bir şey dememiştir .(1)
Onu sahabe daha sonra tanımış ve cevazı konusunda fikir birliğine varamamış, bu yüzden fıkıhçıların fetvası da değişik olmuştur. Mesela sahabeden İbn Abbas ve Ebu Hureyre gibi satrancın mübah (sakıncasız) bir oyun olduğu görüşünde iken, Ali efendimiz gibiler de satrancın Kur’an-ı Kerimin yasakladığı kumar (meysir)(2) cinsinden olarak haram olduğu kanaatindedirler.(3)
Zamahşeri haramlığı konusunda Resulullah Efendimiz’den sallallahu aleyhi ve sellem den bir hadis nakleder. (4) Ancak bunun sahih olamayacağını görmüş olduk. Alusi de satrancı söz konusu ayetle yasaklanan kumar (meysir) türünden sayar. (5)
Hanbeli ve Maliki mezhebinde satranç da diğer kumar türleri gibi haramdır.(6) Bu konuda en müsamahalı görüş, mezhep olarak İmam Şafii’nin görüşüdür. Ona göre satranç zekayı geliştirdiği ve düşmana karşı savunma tekniklerini öğrettiği için mübahtır. (sakıncasızdır). Ancak sakıncasız olabilmesi için bazı şartları vardır. Para için olmaması, oyun sırasında dilin taşkın sözlerden korunması, oyun yüzünden namazın ve diğer ibadetlerin geciktirilmemesi… (7) Bu 3 şartın bulunmaması halinde satranç Şafii’lere göre haram olur. Nevevi, İmam Şafii’ye göre de mekruh olduğunu söyler. (8)
Hanefilere göre ise satranç haram ya da harama yakın mekruhtur.(9) Yalnız Hanefi mezhebinden Ebu Yusuf da satrancı mübah görmüştür. Kumar anlamı içermemesi, sürekli olmaması, bir dini göreve zarar vermemesi(10). Ancak Hanefi mezhebinden Ebu Yusuf’un görüşü fetvaya elverişli görüş sayılmamış ve satrancın haram olmaktan öte büyük günah olduğunu söyleyenler bile çıkmıştır. Çünkü onu mübah saymak, İslama ve Müslümanlara karşı şeytana yardımcı olma anlamı taşır. (11) Satranç oynayanlara selam vermek mekruh görülmüş, selam vermemekle, yaptıkları işin hoş olmadığı hatırlatılmış olacağından güzel bir iş yapılmış olur (12) denilmiştir. Ali efendimiz, satranç oynayan bir topluluğu kınamış ve siz bunun için yaratılmadınız demiştir.(13) Abdullah b. Ömer satrancı tavladan daha kötü bir oyun diye nitelendirmiştir. (14) Keşfu’z-zunun’dan satrancın haram olduğunu konu edinen bir kitabın bulunduğunu da öğrenmiş bulunuyoruz. Tahrimüş-Satranç. Muhammed b. Ali(I-959)
- Merginani,agk.
- Bakara 2/219;Maide 5/90
- Sabuni, Ravayi, I/280
- Zemahşeri, I/199
- Alusi, II/114
- Davudoğlu V/34;Ceziri, el-Fıkh ale-l mezahib II/51
- Alusi, II/114; Kardavi, el-Helal ve’l-haram 280
- Nevevi, Fetava 261
- Davudoğlu V/33; İbn Abidin VI/394; el-Ceziri II/52; Hidaye (Hidaye sahibi Merginani, Rasulullah Efendimiz’den:”Satranç ve tavla oynayan elini domuz kanına bulamış gibidir.” Diye bir hadis nakleder. Ancak Hidaye’nin hadislerini tahriç eden Zeyla’i onun satranç konusunda verdiği bu hadisin her ikisininde son derece zayıf olduğunu söyler. Bk.Nasbu’rraye IV/275.Konkordans’ın indekslediği dokuz meşhur hadis kitabında da satrançla ilgili bir hadis yoktur. Bu durumda Zemahşeri’nin verdiği hadise de sahih gözüyle bakılamaz.
- İbn Abidin VI/394
- Agk
- Hindiyye V/326
- Nevevi,Fetava 262 (Haşiye, İ’anetü’t-talibin’den IV/280)
- Kamil Miras, Tecrid XI/96 (İbn Kesir’den); Daha değişik bilgiler için bk.Kurtubi VI291-92
Satranç oynamanın İslami hükmü nedir – Kaynak :Hanımlara özel fetvalar- Dr. Faruk Beşer
